در روزهايي که رئيس جمهور به همراه وزير خارجه و دبير شوراي امنيت ملي در نيويورک به سر مي برد و فعالين سياسي در انتظار شنيدن طرح ابتکاري احمدي نژاد در زمينه مسايل هسته اي ايران بودند، هاشمي رفسنجاني با همراهي دو وزير خارجه پيشين ايران سفري به عربستان سعودي انجام داد.اما مذاکره ديپلماتيک در شرايطي انجام شد که رئيس جمهور ايران با رويکردي ديگر و در جايگاه ديگري مشغول به مذاکره بود.


رئيس مجلس خبرگان جمهوري اسلامي امروز در راس هيئتي بلند پايه عازم عربستان شد ، اين سفر البته به دعوت رسمي مقامات عربستان و آن طور که منابع خبري اطلاع داده اند با هدف تحکيم و تقويت گفتگو هاي دو جانبه در بالاترين سطوح بعد از تنش ها و موانعي است که بعد از بحران لبنان به وجود آمد.

از سوي ديگر سفير عربستان که حامل پيام دعوت از سوي پادشاه عربستان براي آيت الله هاشمي بود هدف ديگري را نيز براي اين دعوت مطرح کرد و آن حضور هاشمي در کنفرانس بين المللي گفت و گوي اسلامي و سخنراني وي دراين اجلاس بود.

اما گذشته از سفر هاشمي رفسنجاني به عربستان اين روزها رئيس جمهور نيز سفري در پيش رو دارد . احمدي نژاد نيز قرار است به ايتاليا سفر کند تا اين اولين سفر رئيس جمهوري به اروپا باشد. البته اين بار نيز سفر حساس رئيس جمهور با سفر هاشمي رفسنجاني به عربستان همزمان شده است.

همزماني هاي ناگهاني سفرهاي دو شخصيت عالي رتبه کشور اولين بار نيست که اين طور همراه مي شود .

روابط ايران و عربستان از بدو انقلاب

نگاهي به روابط کشورمان و عربستان نشان مي دهد از زمان روى کار آمدن نظام جمهورى اسلامى ايران، روابط ايران و عربستان دستخوش تحولات مختلفى شده است که به نوعى منجر به کمرنگ شدن امکان اتحاد همه جانبه اين دو کشور موثر منطقه شده است.

مهمترين حادثه در تيرگى روابط ايران و عربستان پس از انقلاب، کشتار جمع کثيرى از حجاج ايرانى در مکه بود که از سوى نيروهاى ارتش عربستان و به واسطه برگزارى مراسم "برائت از مشرکين" که از سوى امام خمينى پايه گذارى شده بود، صورت گرفت.

اين حادثه منجر به اخراج مهدى کروبى رئيس وقت مجلس شوراى اسلامى از عربستان که به عنوان يکى از حجاج در مکه به سر مى برد ، شد. به دنبال اين جريان ، روابط دو کشور به اوج تيرگى رسيد و روابط ديپلماتيک بين طرفين عملاً از بين رفت.

تيرگى روابط دو کشور در کنار مسائل اختلاف برانگيزى چون وهابيت، بحث هاى مطرح در ارتباط با مذاهب شيعه و سنى و همکارى عربستان با ساير متحدان عراق در حمله به ايران تا دولت هاشمى رفسنجانى که پس از جنگ ايران و عراق به عنوان رئيس جمهور ايران انتخاب شد،ادامه داشت.

دولت آقاي هاشمي رفسنجاني در طول 8 سال رياست جمهورى خود همچنان با اين تيرگى روابط بين دو کشور مواجه بود. البته گاه گاهى روزنه اميدى در بهبود روابط پديدار مى شد که چندان قوت نداشت.

در اواخر دولت هاشمى رفسنجانى با دعوت پادشاه عربستان از وى براى حضور در مراسم حج، به نوعى روابط به سوى بهبود سوق پيدا کرد اما عملا فرصتى براى پاسخ به اين دعوت از سوى رئيس جمهور وقت باقى نمانده بود و وى پس از دوران رياست جمهورى خود و در مقام رياست مجمع تشخيص مصلحت نظام، به همراه اکثر اعضاى هيات دولت سابق خود براى انجام مراسم حج راهى عربستان شد.

اما در دوران رياست جمهورى سيد محمد خاتمى اوضاع به گونه اى ملموس تغيير يافت و از آنجا که سياست تنش زدايى به عنوان يکى از اصول سياست خارجى دولت اصلاحات معرفى شده بود، عملا تنش هاى سياسى و ديپلماتيک بين ايران و عربستان به ميزان قابل توجهى کاهش يافت و اين روند تا آنجا پيش رفت که حتى پادشاه عربستان در سفر سيد محمد خاتمى رئيس جمهور وقت به کشورش در رياض نقشه حمله آمريکا به ايران را که در اختيار عربستان قرار داشت، به نشانه دوستى و برقرارى روابط حسنه بين دو کشور، در اختيار ايران قرار داد.

به دنبال همين روابط حسنه ، ايران و عربستان به "دو بال جهان اسلام" معروف شده و پيمان هاى سياسى، امنيتى، نظامى و اقتصادى ميان دو طرف منعقد شد.

ميهمان افتخاري هر سال خانه خدا

اما ذکر اين پيشينه حاکي از آن است که اولين ارتباط رسمي ميان دو کشور براي ايجاد برقراري روابط ديپلماتيک از طرف هاشمي رفسنجاني صورت گرفته است و البته به گفته منابع خبري از آن روز تاکنون هنوز هاشمي در ليست ميهمانان هر ساله پادشاه عربستان براي حج وجود دارد .

به هر جهت دو سفر رسمي رئيس مجلس خبرگان در دولت نهم اتفاقا هر دو همزمان با سفرهاي مهم و ديپلماتيک رئيس جمهور بوده است.

اولين سفر در اواخر شهريور ماه 1384 رخ داد. زمانيکه رئيس دولت نهم براي اولين بار براي سخنراني در سازمان ملل عازم نيويورک شد.

در روزهايي که رئيس جمهور به همراه وزير خارجه و دبير شوراي امنيت ملي در نيويورک به سر مي برد و فعالان سياسي در انتظار شنيدن طرح ابتکاري احمدي نژاد در زمينه مسايل هسته اي ايران بودند، هاشمي رفسنجاني با همراهي دو وزير خارجه پيشين ايران سفري به عربستان سعودي انجام داد.

اگرچه سفر عربستان بيش از هر چيز زيارت مکه و مدينه را در اذهان متبادر مي کرد اما همراهي علي اکبر ولايتي و کمال خرازي با رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام در اين سفر، شائبه ديپلماتيک بودن سفر را بيش از پيش مطرح مي کرد.

انتخاب عربستان سعودي براي مذاکره ديپلماتيک در روزهايي که پرونده هسته اي ايران حساس ترين موقعيت دو سال گذشته را پيش رو داشت، نشان از نگراني هاي عميق سياستگذاران سابق سياست خارجي داشت. در حاليکه محمود احمدي نژاد با همراهي متکي و لاريجاني به نيويورک سفر کرد، هاشمي رفسنجاني، دو وزير خارجه پيشين را براي مذاکره با نزديک ترين متحد آمريکا در منطقه همراه خود کرد.

نزديکي پادشاه عربستان سعودي به آمريکا و البته اعتماد سياسي دولتمردان ايران به مسئولين عربستان سعودي باعث شده است که پادشاه عربستان همواره نقش پيغام رسان ديپلماتيک را براي ايران و آمريکا ايفا کند.

به اين ترتيب در حالي که تمام نگاه ها به نيويورک دوخته شده بود تا احمدي نژاد طرح ابتکاري خويش درباره مسايل هسته اي ايران را به جهانيان عرضه کند، گفته مي شد مسئولان سابق دستگاه ديپلماسي ايران در فاصله اي نه چندان دور از پايتخت، مذاکره اي به مراتب پر اهميت تر! براي آينده سياسي ايران را ترتيب داده بودند. و انگار که رئيس جمهور و وزراي خارجه سابق، خود را در جايگاه دولت ديگري قرار داده و به دور از چشم دولت رسمي و کابينه اش مشغول مذاکرات سياسي بودند.

اما پس از آن سفر کابينه اي به عربستان، اين بار نيز رئيس مجمع تشخيص مصلحت قرار است با هياتي عاليرتبه در زمان سفر احمدي نژاد به ايتاليا ، سفر کند.

گفته مي شود در اين سفر که به دعوت رسمي پادشاه عربستان صورت گرفته تعدادي از ائمه جماعات شهرهاي مختلف کشور حضور دارند.

شنيده شده است رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام براي مذاکره با سران عربستان سعودي و نيز شرکت در کنفرانس بين المذاهب اسلامي، با 200 نفر از همراهان خود روز دوشنبه وارد عربستان مي شود.

انتظار مي رود سفر اين بار هاشمي رفسنجاني به عربستان ، همچون سفرهاي پيشين وي که از جمله منجر به بازشدن پاي حجاج زن به قبرستان بقيع شد ، گامي در جهت تلطيف روابط بين دو کشور باشد.

به هر حال توجه به اين نکته به نظر خالي از لطف نيست که مسئوليت برقراري روابط ديپلماتيک از وظايف دولت حاکم بر هر کشور است و البته بد نيست که دولت هاي گذشته اين وظيفه را به دولت وقت واگذار کنند./برنا